ตตฺถ ปญฺจกุลิกคามา วิย ปญฺจปสาทา ทฏฺฐพฺพา, ปญฺจ ทุพฺพลโภชกา วิย ปญฺจวิญฺญาณานิ; ราชา วิย ชวนํ, ทุพฺพลโภชกานํ ปริตฺตกอายปาปุณนํ วิย จกฺขุวิญฺญาณาทีนํ รูปทสฺสนาทิมตฺตํ, รชฺชนาทิ ปน เอเตสุ นตฺถิ ฯ รญฺโญ มหาพลิคฺคหณํ วิย เตสุ ทฺวาเรสุ ชวนสฺส รชฺชนาทีนิ เวทิตพฺพานิฯ เอวเมตฺถ มโนติ กุสลากุสลชวนํ วุตฺตํฯ

สติ ปฏิสรณนฺติ มคฺคสติ ปฏิสรณํฯ ชวนมโน หิ มคฺคสติํ ปฏิสรติฯ วิมุตฺตีติ ผลวิมุตฺติฯ ปฏิสรณนฺติ ผลวิมุตฺติยา นิพฺพานํ ปฏิสรณํฯ ตญฺหิ สา ปฏิสรติฯ นาสกฺขิ ปญฺหสฺส ปริยนฺตํ คเหตุนฺติ ปญฺหสฺส ปริจฺเฉทํ ปมาณํ คเหตุํ นาสกฺขิ, อปฺปฏิสรณํ ธมฺมํ ‘‘สปฺปฏิสรณ’’นฺติ ปุจฺฉิฯ นิพฺพานํ นาเมตํ อปฺปฏิสรณํ, น กิญฺจิ ปฏิสรติฯ นิพฺพาโนคธนฺติ นิพฺพานพฺภนฺตรํ นิพฺพานํ อนุปวิฏฺฐํฯ พฺรหฺมจริยนฺติ มคฺคพฺรหฺมจริยํฯ นิพฺพานปรายณนฺติ นิพฺพานํ ปรํ อยนมสฺส ปรา คติ, น ตโต ปรํ คจฺฉตีติ อตฺโถฯ นิพฺพานํ ปริโยสานํ อวสานํ อสฺสาติ นิพฺพานปริโยสานํฯ

มูลชาตา ปติฏฺฐิตาติ มคฺเคน อาคตสทฺธา วุจฺจติฯ อิมมฺหิ เจ, ภิกฺขเว, สมเยติ กิํ สนฺธายาห? ฌานอนาคามิตํฯ ตสฺมิญฺหิ สมเย พฺราหฺมณสฺส ปฐมมคฺเคน ปญฺจ อกุสลจิตฺตานิ ปหีนานิ, ปฐมชฺฌาเนน ปญฺจ นีวรณานีติ ฌานอนาคามิฏฺฐาเน ฐิโตฯ โส อปริหีนชฺฌาโน กาลํ กตฺวา ตตฺเถว ปรินิพฺพาเยยฺยฯ สเจ ปนสฺส ปุตฺตทารํ อนุสาสนฺตสฺส กมฺมนฺเต วิจาเรนฺตสฺส ฌานํ นสฺสติ, นฏฺเฐ ฌาเน คติ อนิพทฺธา โหติ, อนฏฺเฐ ปน นิพทฺธาติ อิมํ ฌานอนาคามิตํ สนฺธาย เอวมาหฯ

3. สาเกตสุตฺตวณฺณนา

[513] ตติเย อญฺชนวเนติ อญฺชนวณฺณปุปฺผานํ รุกฺขานํ โรปิตวเนฯ ยํ, ภิกฺขเว, สทฺธินฺทฺริยํ, ตํ สทฺธาพลนฺติ ตญฺหิ อธิโมกฺขลกฺขเณ อินฺทฏฺเฐน สทฺธินฺทฺริยํ, อสฺสทฺธิเย อกมฺปเนน สทฺธาพลํฯ อิตเรสํ ปคฺคหอุปฏฺฐานอวิกฺเขปปชานนลกฺขเณสุ อินฺทฏฺเฐน อินฺทฺริยภาโว, โกสชฺชมุฏฺฐสจฺจวิกฺเขปาวิชฺชาสุ อกมฺปเนน พลภาโว เวทิตพฺโพฯ เอวเมว โขติ ตสฺสา นทิยา เอกโสตํ วิย สทฺธาวีริยสติสมาธิปญฺญาวเสน เอเตสํ นินฺนานากรณํ เวทิตพฺพํ, ทฺเว โสตานิ วิย อินฺทฏฺฐอกมฺปนฏฺเฐหิ อินฺทฺริยพลวเสน นานากรณํ เวทิตพฺพํฯ

4. ปุพฺพโกฏฺฐกสุตฺตวณฺณนา

[514] จตุตฺเถ อมโตคธนฺติ อมตพฺภนฺตรํฯ อมตปรายณนฺติ อมตนิพฺพตฺติกํฯ อมตปริโยสานนฺติ อมตนิฏฺฐํฯ สาธุ สาธูติ เถรสฺส พฺยากรณํ ปสํสนฺโต สาธุการํ เทติฯ

5. ปฐมปุพฺพารามสุตฺตวณฺณนา

[515] ปญฺจเม ตทนฺวยาติ ตํ อนุคจฺฉมานา, อนุวตฺตมานาติ อตฺโถฯ ปุพฺพโกฏฺฐกํ อาทิํ กตฺวา ปฏิปาฏิยา ฉสุ สุตฺเตสุ ผลินฺทฺริยาเนว กถิตานิฯ

10. อาปณสุตฺตวณฺณนา

[520] ทสเม อิเม โข เต ธมฺมาติ อุปริ สห วิปสฺสนาย ตโย มคฺคาฯ เย เม ปุพฺเพ สุตาว อเหสุนฺติ เย ธมฺมา มยา ปุพฺเพ ‘‘อรหตฺตผลินฺทฺริยํ นาม อตฺถี’’ติ กเถนฺตานํเยว สุตา อเหสุํฯ กาเยน จ ผุสิตฺวาติ นามกาเยน จ ผุสิตฺวา ปฏิลภิตฺวาฯ ปญฺญาย จ อติวิชฺฌ ปสฺสามีติ ปจฺจเวกฺขณปญฺญาย จ อติวิชฺฌิตฺวา ปสฺสามิฯ ยา หิสฺส, ภนฺเต, สทฺธาติ อยํ กตรสทฺธา? จตูหิ อินฺทฺริเยหิ สมฺปยุตฺตา สทฺธา เหฏฺฐา กถิตาว, อยํ ปน ปจฺจเวกฺขณสทฺธาฯ สมฺปยุตฺตสทฺธา หิ มิสฺสกา, ปจฺจเวกฺขณสทฺธา โลกิยาวฯ เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานเมวาติฯ

ชราวคฺโค ปญฺจโมฯ

6. สูกรขตวคฺโค

1. สาลสุตฺตวณฺณนา

[521] ฉฏฺฐวคฺคสฺส ปฐเม สูเรนาติ สูรภาเวนฯ โพธายาติ พุชฺฌนตฺถายฯ